روایتی از دختران آسیب دیده تا کودک‌آزاری؛ اورژانس اجتماعی آخرین امید قربانیان خشونت
به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل، برای زنانی که در معرض خشونت هستند، دخترانی که از خانه فرار کرده‌اند یا کودکانی که در دام آزار گرفتار شده‌اند، شماره ۱۲۳ اورژانس اجتماعی گاهی تنها مسیر نجات است. شماره‌ای که می‌تواند در تاریکی شب، امیدی روشن برای بازگشت به زندگی باشد. پشت این شماره، مددکارانی قرار دارند که در بسیاری مواقع جان خود را به خطر می‌اندازند، کتک می‌خورند و تهدید می‌شوند تا بتوانند انسانی دیگر را از پرتگاه رهایی دهند.
سید جواد حسینی؛ رئیس سازمان بهزیستی کشور به همراه محمد پیکانپور؛ رئیس امور سلامت و رفاه اجتماعی سازمان برنامه و بودجه، سید حسن موسوی چلک؛ معاون سلامت اجتماعی و علیرضا آنجلاسی؛ معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان بهزیستی از مرکز اورژانس اجتماعی شهرری بازدیدی داشتند تا از نزدیک با عملکرد خط مقدم بهزیستی آشنا شوند. این مرکز یکی از مراکز سطح یک اورژانس اجتماعی است؛ مکانی که نه تنها پناهگاه دختران و زنان آسیب دیده است بلکه خدمات سیار اورژانس، خانه سلامت و خانه امن را نیز در خود جای داده است.
بازدید از بخش تماس اورژانس، یکی از جذاب‌ترین بخش‌ها بود. در این بخش حدود هفت کارشناس به صورت شیفتی ۱۲ ساعته، از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب و سپس از ۸ شب تا ۸ صبح، ۲۴ ساعته پاسخگوی تماس‌ها هستند. بیشترین موارد تماس شامل کودک‌آزاری، خشونت جسمی، روابط غیراخلاقی و خودکشی است اغلب تماس‌ها از سوی زنان است همچنین در بحث موارد خودکشی، افکار خودکشی در زنان سه برابر مردان است اما اقدام به خودکشی در مردان بسیار بیشتر است.
تماس مددکار و گزارش رها شدن نوزاد در خیابان
در همین بازدید، تماس اضطراری از سوی مددکار اورژانس اجتماعی انجام شد که برای ماموریت اعزام شده بود و خبر رها شدن یک نوزاد زیر پل و مقابل آتش‌نشانی را به همکارانش اعلام کرد، پس از اعلام خبر، رییس سازمان بهزیستی پشت خط آمد و لحظاتی را با این مددکار گفت‌وگو کرد و گفت: “سلام بر همکاران، حسینی هستم؛ خوشحالم که در خدمت جامعه و افراد در معرض آسیب هستید. سپس پرسید، از وقتی که با اورژانس اجتماعی تماس گرفته می‌شود میانگین زمان رسیدن شما به محل چقدر است؟ که مددکار پاسخ داد: بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. البته بعضی وقت‌ها تعداد تماس‌ها بیشتر از ظرفیت پایگاه و خودروهای ماست و مجبوریم صبر کنیم تا مددکاران از مأموریت قبلی بازگردند و بتوانند به مأموریت جدید اعزام شوند، حسینی در پایان گفت‌وگویش گفت: شما در اورژانس اجتماعی کارکردی محافظتی دارید؛ افراد را از خطر دور می‌کنید و دوباره به جامعه بازمی‌گردانید. این مسیر، مسیری به سوی بهشت است.”
بازدید از خانه امن، بخش دیگری از این بازدید بود. این خانه پناهگاه دختران زیر ۱۸ سال آسیب دیده است. فضایی شبیه به خانه واقعی با پذیرایی مبله، فرش و آشپزخانه مجهز که ۱۰ دختر نوجوان حضور دارند. در گفت‌وگو با رئیس سازمان، یکی از دختران گفت که پایه یازدهم رشته کامپیوتر است اما به دلیل مخالفت پدر مجبور به ترک تحصیل شده است. حسینی به او گفت که “تلاش کن دوباره به مدرسه برگردی. مددکاران اورژانس اجتماعی کنار تو هستند و می‌توانند برای ادامه تحصیل کمک کنند.”
فرار از خانه به دلیل اعتیاد پدر
وقتی به سراغ دختر دیگری می‌روم، سن و سالش کمتر از آن است که باید در چنین جایی باشد، می‌گوید: “شانزده سالمه به خاطر اعتیاد پدرم از خانه فرار کردم، امنیت جانی نداشتم و کتکم می‌زد. قبلاً هم مدتی در بهزیستی بودم، این بار هم دوباره برگشتم. الان خواهر ۹ ساله‌ام و مادرم پیش پدرم هستند خیلی نگرانشانم.”
دختر دیگری، هفده‌ساله است و وقتی به سراغش رفتم، می‌گوید: “با یک پسر از خانه فرار کردم. وقتی پلیس مرا پیدا کرد، بازداشتم کردند و بعد تحویلم دادند به اورژانس اجتماعی اما پدرم حاضر نشد مرا ببخشد و گفت: همان‌جا در بهزیستی نگهش دارید، دیگر جایی در خانه ندارد.”
در ادامه این دیدار جمالی؛ رئیس مرکز اورژانس اجتماعی شهرری، درباره ساختار خدمات گفت: مرکز شامل سه بخش اصلی است؛ مرکز نگهداری زنان و دختران آسیب دیده، مرکز مداخله در بحران با خدمات سیار اورژانس و مرکز حمایت از خانواده یا مهر خانواده که دوستدار حقوق کودک است. مراکز سطح یک می‌توانند کیس‌ها را تا ۲۱ روز نگه دارند و تیم‌های تخصصی شامل روانشناس، مددکار، پزشک عمومی و روانپزشک به صورت شبانه‌روزی حضور دارند. برای خدمات سیار، چهار دستگاه خودروی اورژانس در اختیار داریم اما حوزه استحفاظی ما بسیار وسیع است.
او می‌گوید: اورژانس اجتماعی واقعاً خط مقدم بهزیستی در مقابله با آسیب‌های اجتماعی است. هرگاه شماره ۱۲۳ به صدا درمی‌آید، تیم خدمات سیار آماده می‌شود تا به محل مراجعه برود و تلاش کند مشکل را همان‌جا حل کند و اگر نیاز به پیگیری تخصصی‌تر باشد، کیس به مرکز مداخله در بحران ارجاع می‌شود تا تیم‌های تخصصی در مدت زمانی طولانی‌تر و با امکانات کامل‌تر به موضوع رسیدگی کنند.
اکثر مراجعان ما افرادی هستند که نه پشتوانه اجتماعی دارند و نه درآمدی پایدار، مردمانی که با «یک دنیا مشکل» به درِ ما می‌زنند، رسیدگی به کسی که از خانواده یا اجتماع طرد شده، کار آسانی نیست. بازگرداندن چنین فردی به چرخه معمول زندگی نیازمند زمان، مراقبت و حمایت اجتماعی گسترده است چرا که اغلب کیس‌ها در سطح پرخطر قرار دارند و جان برخی از مراجعان واقعا در خطر است.
فرار از شهر به دلیل تهدید به قتل
نمونه‌ای که همین سه هفته پیش دریافت کردیم از آن دست پرونده‌هایی است که تا عمق فاجعه را نشان می‌دهد؛ دختری که وقتی به دست ما رسید، نزدیک‌ترین افراد زندگی‌اش مرده بودند و برای حفظ جان او، شبانه از شهرش در غرب کشور به تهران فرستاده شد. این دختر در نتیجه یک ازدواج فامیلی و اجبار به عقد پسرعموی خود درآمده بود و به همین دلیل فرار کرد. اقوام همسر با مادرش تماس گرفتند او را تهدید کردند که اگر جای دخترش را نگوید، پسرش را می‌کشند و وقتی به مرکز اورژانس اجتماعی ما آمدند حتی تهدید کردند که مرکز را به آتش می‌کشند.
اما این تنها یکی از صدها روایت پرخطر است. یک نمونه دیگر، دختر نوجوانی بود که دوست‌پسرش اسید پاشیده بود. پدرش اعتیاد داشت، مادرش فوت کرده بود و هیچ حمایتی نداشت. چنین کیس‌هایی فقط با چند روز یا چند ماه رسیدگی حل نمی‌شوند. باید برایشان سقف امن فراهم کنیم به‌ویژه برای مادران و کودکانی که اگر از یکدیگر جدا شوند، ضربه‌های شدیدتری می‌خورند.
جمالی در ادامه می‌گوید: همین امروز اقدام به خودکشی داشتیم و حتی مجبور شدیم از آژانس برای اعزام مددکار استفاده کنیم چون حضور سریع در محل حیاتی است و هیچ موردی نباید بدون رسیدگی بماند. برای همین فقط امروز سه بار از آژانس استفاده کردیم.
ماجرای تلخ یک کودک آزاری توسط مادر گرفتار افسردگی
به گفته او، بیشترین تماس‌ها در نیمه نخست امسال مربوط به کودک‌آزاری و پس از آن خودکشی بوده است. در شش ماه اول سال، ۹۷۲ تماس کودک‌آزاری و ۳۵۰ مورد اقدام به خودکشی به این مرکز گزارش شده که با مداخله به‌موقع، تمام موارد خودکشی خنثی شده است.
یکی از تلخ‌ترین پرونده‌ها مربوط به کودکی بود که توسط مادر افسرده‌اش مورد آزار قرار گرفته بود: مادر به دلیل افسردگی و نداشتن حوصله شیطنت، پشت کودک را با آب جوش سوزانده بود و همسایه‌ها این مورد را به اورژانس اجتماعی گزارش دادند و وقتی تیم اورژانس به محل رسید بدن بچه عفونت کرده و بوی بدی گرفته بود و اورژانس ۱۱۵ بلافاصله او را با مراقبت ویژه به بیمارستان منتقل کرد تا از مرگ نجات پیدا کند.
محمد پیکانپور؛ رئیس امور سلامت و رفاه اجتماعی سازمان برنامه و بودجه درباره گستره و سطح خدمات مراکز اورژانس اجتماعی پرسید که در پاسخ، سید حسن موسوی چلک؛ معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی گفت: برای شهرری دست‌کم دو تا سه مرکز اورژانس اجتماعی دیگر نیاز داریم. مراکز ما در سه سطح فعالیت می‌کنند، در شهرستان‌هایی با جمعیت بالای ۵۰ هزار نفر، مرکز سطح یک داریم؛ این مراکز همه خدمات مرتبط با آسیب‌های اجتماعی را به‌صورت رایگان و شبانه‌روزی ارائه می‌دهند. خانه سلامت و خانه امن هم در این مراکز فعال است و می‌توان گفت خدمات جامع در یک مکان تجمیع شده است.
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی افزود: مراکز سطح دو محدودترند؛ این مراکز فقط مداخله در بحران را به شکل شبانه‌روزی انجام می‌دهند و سایر خدمات را باید به جاهای دیگر ارجاع دهند. نگهداری در سطح دو حداکثر ۷۲ ساعت است در حالی‌که در سطح یک می‌توانیم تا ۲۱ روز پذیرش داشته باشیم و کودکان زیر ۱۸ سال نیز از طریق نظام ارجاع به مراکز شبانه‌روزی ویژه منتقل می‌شوند در سطح سه هم خدمات صرفاً در ساعات اداری ارائه می‌شود. پیش‌تر در بسیاری از شهرستان‌ها هیچ ساختار اورژانس اجتماعی وجود نداشت اما امروز در ۳۸۶ شهر این مراکز فعال هستند. با این حال، نیاز ما دست‌کم ۱۰۰۰ مرکز است تا بتوانیم پوشش و دسترسی مردم را کامل کنیم.
او همچنین از افزایش نگران‌کننده موارد اقدام به خودکشی خبر داد:سه سال قبل، حدود پنج هزار مورد خودکشی در کشور ثبت شد اما در سال ۱۴۰۳ این عدد به ۳۵ هزار مورد رسید. این آمار نشان می‌دهد که ضرورت گسترش مراکز اورژانس اجتماعی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
اعتماد مردم به اورژانس اجتماعی؛ بدون تشکیل پرونده قضایی
یکی از دلایل استقبال مردم از اورژانس اجتماعی این است که در فرآیند مداخله برای آنها پرونده قضایی تشکیل نمی‌شود به همین دلیل، افرادی که به مراکز اورژانس مراجعه می‌کنند پس از بازگشت، راحت‌تر در جامعه پذیرش می‌شوند.
سید جواد حسینی؛ رئیس سازمان بهزیستی کشور در این‌باره گفت: هدف‌گذاری کرده‌ایم امسال ۳۰ هزار اورژانس اجتماعی در کشور فعال شود. طی دو سال و نیم اخیر حدود دو میلیون تماس با اورژانس اجتماعی ثبت شده و خوشبختانه ۷۰ درصد مداخلات ما در حوزه خودکشی موفق بوده است. در سایر حوزه‌ها هم میزان موفقیت حدود ۶۵ درصد است.
وی با تأکید بر اینکه جامعه هدف اورژانس اجتماعی تنها مددجویان بهزیستی نیستند، افزود: ۱۲۳ و ۱۴۸۰ به همه مردم خدمات ارائه می‌دهند. برخی خدمات مانند غربالگری ژنتیک و بینایی نیز برای کل جامعه طراحی شده است همچنین در مراکز شبه‌خانواده نیازمند بازنگری جدی هستیم، اکنون نوجوانان در ۱۸ سالگی رها می‌شوند در حالی‌که هنوز آمادگی استقلال ندارند باید به شکلی برنامه‌ریزی کنیم که هر فردی که از این مراکز خارج می‌شود، توانمندی لازم برای ورود به جامعه را داشته باشد.
به گفته رئیس سازمان بهزیستی، برای توانمندسازی نوجوانان، برنامه غربالگری و آموزش تدوین شده است و ۳۰ هزار نوجوان را از نظر ویژگی‌های شخصیتی، تحصیلی و شغلی غربالگری می‌کنیم. در سنین ۱۳ سالگی هدایت تحصیلی، در ۱۵ تا ۱۸ سالگی آموزش مهارت‌های شغلی و هنگام ترخیص هم تسهیلات شغلی در اختیار آنها قرار می‌دهیم تا با آمادگی بیشتری وارد جامعه شوند.
ایجاد مرکز رصد اورژانس اجتماعی؛ داده‌محور شدن سیاستگذاری
حسینی از راه‌اندازی مرکز رصد اورژانس اجتماعی خبر داد و گفت: این مرکز امکان دسترسی به زنده‌ترین داده‌های آسیب‌های اجتماعی را فراهم می‌کند. مراکز مثبت زندگی، اورژانس اجتماعی و خط ۱۴۸۰ می‌توانند تولیدکننده آماری از وضعیت آسیب‌های اجتماعی در کشور باشند و از این داده‌ها در سیاستگذاری استفاده شود. این سامانه ۸۲ نوع داده مختلف را نمایش می‌دهد که می‌تواند در توزیع منابع هم به کار گرفته شود؛ مثلاً اگر در آستارا خشونت بالا باشد، منابع بیشتری به آنجا اختصاص داده می‌شود.
درخواست‌های اورژانس اجتماعی از سازمان برنامه و بودجه
در این نشست، سید حسن موسوی چلک؛ معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درخواست‌هایی را برای حمایت از اورژانس اجتماعی خطاب به پیکانپور؛ رئیس امور سلامت و رفاه اجتماعی سازمان برنامه و بودجه مطرح کرد و گفت: از شما انتظار داریم برای تأمین سختی کار و افزایش حقوق نیروهای اورژانس اجتماعی کمک کنید و در این زمینه مکاتباتی انجام داده‌ایم، متأسفانه ۸۳ درصد کارکنان اورژانس اجتماعی روزانه یک نوع خشونت را تحمل می‌کنند و باید برای آنها حمایت‌های ویژه‌ای در نظر گرفت.
وی افزود: از سازمان برنامه و بودجه انتظار داریم در زمینه تأمین خودرو نیز یاری کند. ۱۵ سال است که اورژانس اجتماعی هیچ خودرویی خریداری نکرده و اکنون تنها ۲۹۸ خودرو در اختیار داریم که بخشی از آنها فرسوده است. برآورد ما این است که ۶۰۰ خودرو مورد نیاز است و اگر امسال بتوانیم ۲۰۰ تا ۲۵۰ خودرو تأمین کنیم، بخشی از مشکلات پوشش خدمات برطرف می‌شود.
موسوی چلک خاطرنشان کرد: ایران‌خودرو دیزل پذیرفته که خودروهای تولیدی خود را در اختیار اورژانس اجتماعی قرار دهد و در برنامه هفتم توسعه نیز بر تأمین خودرو تأکید شده است. همچنین۱۵۰ خودرو نیاز فوری داریم و انتظار داریم سازمان برنامه تخصیص آن را ابلاغ کند.
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی با اشاره به دغدغه‌های نیروهای اورژانس اجتماعی گفت: برای ۱۲۰۰ نفر استخدامی جدید تقاضای مجوز داده‌ایم و در مجموع برای ۳۵۰۰ نفر نیرو درخواست صدور کد شناسه داریم تا از امنیت شغلی برخوردار شوند. این مسئله برای تثبیت جایگاه شغلی کارکنان ضروری است.
پیکانپور نیز قول داد تا بخشی از مشکلات موجود را با استفاده از ظرفیت خیران به‌ویژه خیران حوزه سلامت و همچنین دستگاه‌های دیگر برای حمایت از اورژانس اجتماعی مرتفع کند.
